Następna część historii bluesa z delty MissisipI (Praca licencjacka Joanny Knitter-Posiewnik na Akademii Muzycznej w Gdańsku).
B. Etymologia
Sama nazwa nie dzieli badaczy historii muzyki. Wywodzą ją oni od popularnych w czasach elżbietańskich blue devils, czyli niebieskich diabłów, które uosabiały utrapienia, rozterki, zgryzoty, dręczące nas w codziennym życiu. Blues kojarzony był więc ze smutkiem i troskami, a krótka forma, która ostatecznie się przyjęła, została zaakceptowana także z powodu symboliki koloru blue.
C. Bluesman
Najczęściej bluesmanem zostawał ten, który nie mógł, zwykle z powodu kalectwa, pracować na plantacji. Żeby nie być odrzuconym przez społeczność, musiał zająć się czymś konkretnym – wybierał więc muzykę. Gdy spojrzymy na przydomki pierwszych muzyków Delty, przy większości nazwisk dostrzeżemy słowo blind Blind Lemon Jefferson, Blind Willie Johnson, Blind Willie Davis etc.
D. Forma
Blues nie miał swojej charakterystycznej dwunastotaktowej formy od początku istnienia. Często zdarzały się formy ośmiotaktowe (wzorowane na budowie brytyjskich ballad, np. bardzo znana kompozycja Key to the Highway), ale bluesmeni lubili też dodać jakiś motyw w miejscu, w którym najmniej by się można było tego spodziewać – więc zdarzały się też utwory o nieregularnej liczbie taktów. Podstawowa budowa bluesa opiera się na trzech stopniach gamy: I, IV i V, czyli, odpowiednio: tonice, dominancie i subdominancie.
Typowy przebieg harmoniczny 1taktowego bluesa:
I I lub IV I I7
IV IV I I7
V V lub IV I I lub V
E. Pierwsze nagrania
Choć blues wydaje się być muzyką typowo męską, pierwszego wokalnego bluesa zarejestrowała czarnoskóra wokalistka Mamie Smith. W 1920 roku nagrała ona kompozycję Parry’ego Bradforda Crazy Blues. Utwór miał brzmienie nowoorleańskie. Z kolei w 1923 roku zarejestrowano pierwsze nagranie z użyciem techniki slide. Wykonał je Sylvester Weaver, który dzięki temu rozpropagował ten styl grania.
Trzeba jednak pamiętać, że: The emotional truths, the wisdom of the blues, are dimly felt to have required the accumulation of centuries before appearing in recording studios and on acetate disks. (T. Gioia, Delta Blues, New York 2008, s. 7)
Muzycy grający bluesa byli często wykorzystywani przez studia nagrań. Robert Johnson nagrał 29 utworów i nie zarobił na tym zbyt wiele. Sławę zyskał dopiero po śmierci – w tej chwili każda szanująca się grupa bluesowa ma w swoim repertuarze co najmniej jedną z jego piosenek. Z kolei Skip James pojawił się w Paramount Records bez przekonania, że będą chcieli nagrać jego piosenki. Ale wygrał „talent show” i dostał propozycję zarejestrowania materiału. Wyjechał więc do Wisconsin, gdzie mieściło się studio i nagrał swoje utwory, częściowo akompaniując sobie na gitarze, częściowo na pianinie. Dostał za to jakieś marne grosze. Do tego w kraju panowały wtedy czasy Wielkiego Kryzysu, płyta sprzedawała się bardzo słabo i Skip James przepadł na… 30 lat. Odkryli go dopiero w latach sześćdziesiątych fani bluesa. W tym samym momencie wielki powrót zgotował inny muzyk bluesowy, Son House. W związku z tymi wydarzeniami, lata sześćdziesiąte uważa się w USA za blues revival.
F. Delta blues
Delta blues to jedna z form bluesa, którą uważa się za pierwotną. Powstała na terenie, który rozciąga się na długości dwustu dwudziestu mil od Vicksburga w stanie Mississippi na północ, czyli do Memphis, w stanie Tennessee. Od zachodu, a dokładniej od miasta Helena w Arkansas, ograniczony jest rzeką Mississippi, zaś od wschodu rzeką Yazoo. Ten właśnie region nazywany jest przez fanów bluesa Deltą, choć, jak widać, bynajmniej nie znajduje się on u ujścia rzeki Mississippi.
Z Delty nie pochodził żaden prezydent, sławny człowiek, nie urodził się tam nikt, kto „zawojowałby” ekonomicznie świat. A jednak to właśnie tam narodziła się muzyka, która zdaniem historyków muzyki, miała wpływ na to, jak brzmi obecna teraz w rozgłośniach radiowych muzyka.
Without the blues, much of the music we hear every day would be fundamentally different, eviscerated and tepid. And without the Delta, we can hardly imagine the blues exerting such a powerful influence. (T. Gioia, Delta Blues, New York 2008, s. 2)
Stan Mississippi miał najniższy przychód spośród innych stanów USA. Mało kto dysponował tam telefonem czy radiem, nie wspomniawszy o samochodach. Ludzie radzili sobie bez elektryczności. Życie było pasmem udręk i walki o przetrwanie. W środku wielkiej Ameryki istniało miejsce, które mogło wydawać się „Trzecim Światem”. Jedyne, czym Delta dysponowała, to cotton and catfish. I muzyka. Zdaniem jej mieszkańców, Deltę można określić mianem: „the land, where the blues began”. W innych stanach – w Texasie czy w Chicago, modne były blues bandy. Tymczasem tutaj – był to rzadki luksus.
A single instrument, the guitar, mostly stands selfsufficient, cradled by the singer, who treats it with tough love, sometimes slapping it in percussive accompaniment or playing it with a knife or the neck of a broken bottle or some other objet trouve unknown to Parkening or Segovia. Every once in a while, a piano or a fiddle enters our story, but only at the widest intervals; and as for horns, they are as rare as the legendary walking catfish in Delta landscape, unless you admit the harmonica or kazoo under this stately rubric. (T. Gioia, Delta Blues, New York 2008, s. 5)
Styl Delty jest bardzo charakterystyczny. Nie przywiązując większej wagi do rytmu, bluesman potrafi wykrzyczeć lub wręcz wyszczekać fragmenty tekstu, używając prostych melodii. Najważniejsze są dla niego emocje.
Delta blues players who rarely counted “correctly” in their songs, adding or subtracting beats from the supposed twelvebar
structure, but who nonetheless maintained an ineffable rightness in their feeling for the music. (T. Gioia, Delta Blues, New York 2008, s. 9)
Jednym z pierwszych instrumentów używanych przez bluesmanów był domowej produkcji „onestrand on the wall”12, czyli, po prostu, drut przybity do ściany lub framugi. Za pomocą kamyka odpowiednio naciągano strunę, by przesuwać po niej butelką i w ten sposób zmieniać wysokość dźwięku. Tak wyglądał pierwowzór gitary akustycznej (późniejszej elektrycznej). Przez bardzo długi okres głównym instrumentem bluesmenów była właśnie gitara akustyczna, ale później, gdy blues trafił na sceny i trzeba było grać dla coraz większej publiczności, zaczęto szukać innych rozwiązań. Pod koniec lat 20. bracia Dopyera stworzyli rezonującą gitarę Dobro. Ze względu na swą nośność, zaczęła być ona wykorzystywana przez muzyków Delty. Innym instrumentem często wykorzystywanym przez bluesmenów była także harmonijka ustna. Niewielka gabarytowo nadawała bluesowi bardziej ognisty
charakter. Tematyka utworów była dosyć jednostajna. Najczęściej śpiewano o ucisku, biedzie, niesprawiedliwości świata, proszono też Boga o przyniesienie ulgi w cierpieniu. Ale Muddy Waters, kolejny z Wielkich Bluesmanów, twierdził, że to bzdura, bo przecież 90% bluesów muzycy poświęcają swoim babies.
The early Delta blues espoused a familiarity with the pathos and pain, a sensitivity to the emotional core of events, which would have been out of place in any minstrel shows. (T. Gioia, Delta Blues, New York 2008, s. 126)
Najważniejsi przedstawiciele Delta blues to:
– Robert Johnson, autor m.in. Sweet Home Chicago czy Cross Road Blues;
– Skip James, autor m.in. Hard Time Killing Floor Blues, Devil Got My Woman;’
– Son House, autor m.in. Clarksdale Moan, The Pony Blues;
– Lead Belly, wykonywał m.in. House of a Rising Sun (grane później przez grupę Animals), Cotton Fields;
– „Blind” Lemon Jefferson, autor m.in: See That My Grave Is Kept Clean, Matchbox blues (grane później przez The Beatles);
– Charley Patton, autor m.in Screamin’ And Hollerin’ The Blues, You’re Gonna Need Somebody When You Die;
– John Lee Hooker, autor m.in. Boom boom, Whiskey and women;
– Willie Dixon – autor m.in. Little Red Rooster, Hoochie Coochie Man;
– Muddy Waters – autor m.in. Got My Mojo Working, Rollin’ Stone.
Fot. John Lee Hooker by I, Sumori, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2328040
CDN 🙂